Dünya üzerinde gerçekleşen üretim ve tüketimlerin, çevreye ve insan sağlığına zarar verebilecek niteliklerde sonuçlarına ‘atık’ adı verilmektedir. Atıkların, doğrudan ya da dolaylı şekilde alıcı ortama verilmesi, çevreye zarar vermekte ve insan sağlığını tehdit edebilmektedir.
Üretim ve kullanımın bir sonucu olarak ortaya çıkan atıkların, alıcı ortamdaki çevre ve insan unsurlarına zarar oluşturmasının önüne geçilmesi amacıyla atık yönetim hizmeti gerçekleştirilmektedir. Atıkların insan ve çevre sağlığı üzerinde oluşturabileceği risklerin önüne geçilmek amacıyla ulusal ve uluslararası standartlara uygun olarak gerçekleştirilen; atıkların ayrılma, işleme alınma, taşınma ve imha faaliyetleri Atık Yönetimi Hizmeti adını almaktadır.
Atık Yönetimi Nedir?
Üretim ve tüketim, doğal olarak bir geri dönüş içermekte ve bu geri dönüşlerin potansiyel tehdit oluşturan unsurları atık olarak adlandırılmaktadır. Atık yönetimi, atıkların insan ve çevre sağlığı için oluşturabileceği potansiyel risklerin önüne geçmek amacıyla gerçekleştirilen işlemlerin bütünüdür.
Atık yönetimi, atığın farklı detay ve işlemlerden geçirilerek alıcı ortamda oluşturabileceği risklerin ortadan kaldırılmasıdır. Bu bağlamda atık yönetimini; atığın özelliğine göre ayrıştırılması, toplanması, geçici şekilde depolanması, taşınması, bertaraf edilmesi, bertaraf sonrası kontrol edilmesi, geri kazanılması ya da atığın kaynağında azaltılması gibi işlemlerin
bütünü olarak tanımlayabilmekteyiz.
Atık Yönetim Hiyerarşisi Nasıl Oluşturulur?
Atık yönetiminde atığın oluşması evresinden başlayan bir basamaklandırma sistemiyle atık yönetimi hiyerarşisi oluşturulmaktadır. Atık yönetimi hiyerarşisinde gerekli değerlendirmeler, üst basamaktan alt basamaklara doğru gerçekleştirilmektedir.
Atık yönetimi hiyerarşisinde üst basamak yani ilk aşama; atığın oluşumunun önlenmesidir. Atık oluşumunun önlenememesi halinde ise, atığın minimize edilmesi yani en aza indirilmesi amaçlanmaktadır. Hiyerarşinin sonraki aşamalarını, atığın yeniden kazandırılması oluşturmakta, bu durumun mümkün olmaması halinde geri dönüşüm ve enerjinin geri kazanılması amaçlanmaktadır. Sıraladığımız yöntemlerin uygulanamadığı atıklara ise bertaraf işlemi uygulanmaktadır. Oluşumu önlenemeyen, minimize edilemeyen, yeniden kazandırılamayan ya da geri dönüşümü sağlanamayan atıklar, düzenli depolama ve yakma gibi işlemler gerçekleştirilerek bertaraf edilmektedir.
Atık Yönetimi Nasıl Yapılır?
Uygulanabilir ve sürdürülebilir, ulusal ve uluslararası standartlarda atık yönetimi gerçekleştirilebilmesi için uygulanması gereken belli başlı adımlar söz konusudur. Bu adımları şu şekilde sıralayabilmekteyiz:
- Yetkili ve sorumlu belirlenmesi; atık işlemlerinin sorunsuzca gerçekleştirilebilmesi için tek elden bütün işlemlerin yürütüleceği yetkili ve sorumlular belirlenmeli, çevre birimi oluşturulmalıdır.
- Atığın tanımlanması; atıklar farklı niteliklerde olabilmekte ve potansiyel riskleri bu doğrultuda değişim gösterebilmektedir. Bu açıdan atıkların tanımlanması, evsel nitelikli atıklar, ambalaj atıkları, endüstriyel nitelikli ve tehlikeli atıklar arasındaki ayrımın tanımlanması açısından oldukça önemlidir.
- Atıkların kaynağında ayrı toplanması; atıkların henüz kaynağında ayrıştırılması, sınıflandırılması ve tanımlanmasıdır. Atıkların kaynağında ayrı toplanması ile henüz oluştukları yerde, niteliklerine uygun şekilde konteynırlara koyulmaları mümkün olmaktadır.
- Personel çevre eğitimi; atık yönetimi konusunda sorumlu olan bütün ekibin gerekli eğitimi alması ve bilgi sahibi olması oldukça önemlidir.
- Geçici atık depolama sahası kurulması; farklı niteliklerdeki atıklar için farklı bölümler oluşturulmasını sağlamakta, böylece farklı atıklar farklı niteliklerine uygun şekilde geçici şekilde depolanabilmektedir.
- Atık ön işlemleri; belli başlı atıkların, örneğin; ambalaj atıklarının ya da boya tenekeleri gibi tehlikeli atık ile kontamine olmuş ambalajların daha az yer kaplaması için sıkıştırılması gerekmektedir. Atık ön işlemleriyle atıkların sıkıştırılması, ilgili firmaya ekonomik açıdan katkı sağlamaktadır.
- Atıkların bertaraf edilmesi ya da geri kazanıma gönderilmesi; geçici olarak depolanan atıkların lisanslı tesislerle iletişime geçerek yetkili kişilerce doğru şekilde gerçekleştirilmesini sağlamaktadır.
- Kayıtların tutulması; tüm işlemlerin düzenli ve sorunsuz şekilde gerçekleştirilmesi açısından oldukça önemlidir.
Atık Yönetimi Yönetmeliği 2019
Atık Yönetimi Yönetmeliği Çevre Mevzuatı kapsamında, 02.04.2015 tarih ve 29314 sayı ile Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiş bulunmaktadır.
Atık Yönetimi Yönetmeliği, Avrupa Birliği (AB) mevzuatlarına uyum çerçevesinde 19.11.2008 tarihli ve 2008/98/AT sayılı atık hakkında Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi, 03/05/2000 tarihli ve 2000/532/AT sayılı atık listesi oluşturulması hakkında Komisyon Kararı dikkate alınarak hazırlanmıştır.
Yönetmeliğe Bağlı Atık Listesi
Atık Yönetimi Yönetmeliğince açıklanan atıkları şu şekildedir;
- Maden Kazılarından Kaynaklanan Atıklar
- Sondaj Çamurları ve Diğer Sondaj Atıkları
- Tarım, Bahçıvanlık, Su Ürünleri Üretimi, Ormancılık, Avcılık ve Balıkçılıktan
Kaynaklanan Atıklar - Süt ürünleri endüstrisinden kaynaklanan atıklar
- Unlu mamuller ve şekerleme endüstrisinden kaynaklanan atıklar
- Alkollü ve alkolsüz içeceklerin (kahve, çay ve kakao hariç) üretiminden kaynaklanan atıklar
- Ahşap Koruma Atıklar
- Kağıt hamuru, kağıt ve kağıt karton üretim ve işlenmesinden kaynaklanan atıklar
- Tekstil Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar
- Petrol Rafinasyon Atıkları
- İlaçların İmalat, Formülasyon, Tedarik ve Kullanımından (İFTK) Kaynaklanan
Atıklar